01:30.7
Pero bago ang lahat,
01:33.2
nakaranas muna si tatay Basilio ng kahila-hilakbot na pangyari.
01:39.2
Nasa edad 25 taong gulang ang tatay Basilio noon.
01:43.6
Gunso ito sa magkakapatid at siya lamang ang naiwan sa bahay kasama ni lolo si Sikel.
01:50.5
Ang mga kapatid kasi nagkaroon na ng sariling pamilya.
01:54.6
Samantalang ang nanay niya naman ay namatay sa sakit na dengue.
01:59.2
Madalas siyang ginagawa.
02:00.0
Ang dinadala ng lolo si Sikel sa kung saan-saan.
02:03.2
Lalo pa noong araw sa naturang lugar.
02:06.1
Usong-uso ang palakasan ng gamit.
02:09.6
Partikular na ito sa mga taong may karunungan.
02:16.6
nabanggit ni lolo si Sikel ang mutya na lalabas umano sa susunod na linggo.
02:23.3
kagad tinanong ng tatay Basilio kung anong mutya ito pero,
02:27.4
ang sinasabi ni lolo si Sikel,
02:30.0
plano niya kasing isama si tatay Basilio sa oras na kunin ang mutya.
02:34.4
At kapag ipinaalam ni lolo si Sikel sa kanya kung ano,
02:38.1
baka matakot si tatay Basilio noon.
02:42.4
Sigurado ka dyan tay ah.
02:44.5
Noong sinama mo ako minsan eh, kamuntikan pa ako mamatay.
02:48.7
Hindi mo naman sinabi na may mga nagbabantay pala na elemento dyan sa nakuha niyong krus ng batis.
02:55.5
Napatawa naman si lolo si Sikel noon.
02:58.1
Yun talaga umano ang aasahan niya.
03:00.0
Sa oras na ginustong magkaroon ng mutya.
03:03.4
Hindi madali ang may hiwagang mga bagay.
03:06.8
Kailangan naman ng pagdaanan muna ang matinding subok bago makamtan ang bertud na yon.
03:13.9
Diyos ko, makamtan ba ka mo?
03:16.2
Nasaan? Eh wala naman akong nakuha.
03:19.0
Ang sabihin mo ka mo, makamtan mo at hindi ako kasama doon.
03:24.8
Tumawa lamang si lolo si Sikel.
03:27.0
Pero ang sabi nito eh, balang araw,
03:29.4
kung ano ang mga nakuha niyang mutya.
03:32.7
Mapupunta din umano kay Tatay Basilio noon.
03:36.2
Paano na lamang kung hindi isinasama si Tatay Basilio,
03:40.0
eh hindi daw makukuha ang gamit.
03:42.8
Pagdating ng araw ay walang mapapasa para sa kanya.
03:48.8
Dagdag pa ni lolo si Sikel.
03:51.1
Yung kukunin umano nilang mutya noon ay para dito kay Tatay Basilio.
03:56.5
Hindi pa uno kasama doon ang makukuha niya kapag
03:59.4
wala nang matanda noon.
04:03.4
Hindi naman talaga mahilig si Tatay Basilio sa mga bertud.
04:07.8
Pinipili niya lamang sakyan si lolo si Sikel at
04:10.2
samaan ito kung saan-saan.
04:13.0
Gawa ng lasinggero si lolo si Sikel noon.
04:16.2
Yung tipo bang hindi nagiiwan ng konting lakas para makauwi.
04:20.5
Kung saan umiinom ay doon nakakatulog.
04:23.7
Maliban pa dyan ay matanda na rin si lolo si Sikel.
04:27.4
Nasa edad 75 na ito noon.
04:29.4
Pero sa likod ng katandaan ito, may angas pa rin na parang binata.
04:37.3
Kumagabagets itong si lolo si Sikel.
04:40.4
Bukod ba dyan ay kahit kulubot na ang katawan, makisig pa rin at ubod ng...
04:46.2
may pagkamanyakis.
04:49.7
Sa mga nagdaang araw, napapansin ni Tatay Basilio ang lolo na panaitingin sa kalendaryo.
04:56.1
Tapos tuwing gabi pa, nakadungaw sa bintana,
04:59.4
habang nakatitig sa buwan.
05:02.4
Kasabayin naman ito ay ang panaisilip sa relo.
05:06.2
Ang bahay ni na Tatay Basilio noon ay malapit sa dagat.
05:10.3
Payak na tirahan na kahit ngayon ay umiiral pa rin.
05:14.1
Gawa sa pawid at nakaangat sa lupa.
05:18.5
Naninibago si Tatay Basilio noon.
05:21.5
Para kasing hindi na normal ang mga kinikilos ng lolo si Sikel.
05:26.2
Inakala pa nga niyang parang nababaliw ito.
05:29.4
Ano bang meron sa buwantay at kung makatitig kayo para kayong nanabig?
05:36.8
Sinisigurado ko lang anak na magiging tugma ang panahon kung kailan lilitaw ang mutya.
05:42.5
Sambit naman ni lolo.
05:45.4
Dapat umano ay kabilugan ng buwan.
05:48.2
At sa eksaktong alas dose ay mapapas sa kamay na nila yun.
05:53.3
Dahil kung hindi, pagamat may mutya,
05:56.7
ay mawawalan ito ng visa.
05:59.4
Naguguluhan na si Tatay Basilio.
06:03.4
Pabalik-balik na lamang ang katagang mutya.
06:06.7
Eh hindi niya naman alam kung ano to.
06:10.7
Tay, kapag hindi niya sinabi sa akin kung anong mutya yan na parang napakaselan,
06:16.7
hindi ako sasama sa inyo.
06:19.3
Nabanggit niyo na rin baka matakot ako eh.
06:22.0
Bakit hindi niyo nalang sabihin sa akin na mapaghandaan ko?
06:26.1
Hindi katulad noon na binigla niyo ako sa napaka-piligroso.
06:29.4
Ang sitwasyon na yun.
06:31.9
Sambit ni Tatay Basilio.
06:35.0
Napatawan na lamang ang kanyang ama noon.
06:38.7
Nagtanong ito kung naalala ba niya
06:40.7
yung buntis na nagpahilot.
06:44.6
Yung iniwan ng nobyo niya.
06:48.1
Yun bang napadaan dito mga dalawang buwan nang nakalipas, anak?
06:52.5
Yung inakala pa na ako'y manghihilot eh.
06:55.7
Tanong ni Lolo si Kel.
06:58.0
Tumangu naman si Tatay Basilio.
06:59.4
Naalala niya ang babae at para itong hirap na hirap sa pagbubuntis noon.
07:10.4
Kayo yung ama nang dinadala niya?
07:14.9
Alam mo kasi yung bata.
07:18.6
Ang nagsabi sa akin eh si Kado.
07:21.5
Asawa yun ni Karya.
07:23.8
Si Karya kasi ang nagpaanak.
07:28.5
Baka umano interes mo.
07:29.4
Saan ba siya umano interesado ako?
07:31.3
Siyempre, sabi ko naman na interesado ako dahil
07:34.7
naudlot ang pagsasalita ni Lolo dahil kaagad sumabat si Tatay Basilio.
07:41.2
Diretsahin na umano siya.
07:43.6
Huwag umanong dudumihan ng isip niya.
07:47.2
Saan ba siya umano interesado?
07:51.9
Pinapairal na naman umano ng tatay niyang kamaan niya kanya noon.
07:56.4
Hindi ito na konsensya't namatayan na pala ng anak yun.
07:59.4
Nainis naman si Lolo na at hindi pa siya tapos ay pasingit-singit itong si Tatay Basilio.
08:08.9
Interesado umano si Lolo sa may mutya.
08:14.9
Isinilang umano na eksaktong alas dosi ng gabi.
08:19.3
Kabilugan ng buwan.
08:21.9
May mutya umano ang bangkay ng sanggol na yon.
08:26.3
At yun ang kukuni nila.
08:29.4
Dagdag pa nito ay nailibing na umano ang sanggol.
08:33.9
At sa susunod na kabilugan ng buwan ay lalabas ang mutya na yon.
08:39.7
Ang bertud umano ay tinatawag na kugod.
08:44.2
O mutya ng tuway-tuway.
08:47.7
Huhukayin umano nila ang himlayan ng sanggol.
08:51.0
At doon kukuni ng tuway-tuway na yon.
08:54.9
Pero dapat ay eksaktong alas dosi rin ng gabi.
08:59.4
Nagtanong naman ang Tatay Basilio kung pa pala naging mutya yon.
09:03.8
Ano ba umanong batayan nito para sabihin bertud ang bahagi ng sanggol?
09:09.9
Bata yung umano sa sinabi ni Kado ayon kay Lolo si Kel.
09:14.5
Pagkasilang umano ng bata.
09:17.4
Nakadilat ang mga mata pero wala ng buhay.
09:23.5
Kahit anong galaw ni Karya sa may sanggol.
09:27.2
Dumidi pa ang kamay nito.
09:29.4
Tapos ay bigla na lamang bumubuka-buka ang bibig kahit patay na.
09:34.3
Ang mga pangyayari umanong katulad noon ay isang indikasyon.
09:39.5
Na may mutya ang batang yon.
09:44.0
Sakaling nabuhay ang sanggol ay magiging bertudis ito paglaki.
09:49.1
Kumaga may angking abilidad pero dahil sa namatay nga,
09:52.6
ang presensya ng pagiging bertudis ay nasa katawan pa rin ito.
09:57.0
At sa tuhod makukuha ang lakas.
09:59.4
Dahil ang tuhod ang sumasagisag ng pagsambah.
10:04.5
Pagbibigay respeto.
10:07.1
Pagpugay at pagpapakumbaba.
10:11.2
Tay, hindi ba kayo nakukonsensya kahit pa man may bertud yung bata?
10:17.9
Pero hindi magandang isipin papakialaman natin yung isang bangkay.
10:22.6
Kung ano-ano na lang yung sinasabi nyo eh.
10:25.8
Anong sumasagisag sa pagsambah ng tuhod?
10:29.4
Paano nangyari yon?
10:31.7
Reklamo ni Tatay Basilio.
10:34.5
Ay naman kay Lolo Sikel.
10:37.0
Subukan naman nung lumuhod ni Tatay sa harapan niya.
10:40.6
Ano man nung iisipin niya sa sarili niya.
10:45.4
Dagdag pa ng Lolo.
10:47.3
Kung hindi daw nagampanan ng sanggol ang tungkulin dahil namatay ito,
10:52.3
sila ang hahalili.
10:54.6
Wala o man nung dapat ipag-alala dahil walang masama sa gagawin nila nun.
10:59.4
Bagkos ay para sa kabutihan naman sa oras na mapasakamay na nila ang tuway-tuway.
11:07.3
Sa pagpapatuloy ng pagsasalaysay ng Lolo Sikel,
11:11.8
ang lakas sumano ng tuway-tuway ay nasa antas ng may pinakamalakas na bisa sa mga uri ng bertud.
11:22.2
Dumating na ang araw na iniakda ng Lolo.
11:25.8
Medyo may kalayuan ang sementeryo.
11:28.0
Kaya agad silang umabot.
11:29.4
Nakarating sila sa lugar alas otso ng gabi nun.
11:35.1
Maliban sa pagiging maaga,
11:37.9
pagpapasya din ito ni Lolo Sikel
11:39.8
upang matsagan umano ang lugar kung may iba pa bang nagbabalak kumuha ng gamit nun.
11:48.8
Hindi kasi maiiwasan na magkaroon ng kompetensya sila nun.
11:53.4
Lalat na sabihan din ni Kado ang iba pang mahihilig sa tangan.
11:57.6
Sa kabutihang palad,
11:59.4
ay wala namang ibang tao.
12:01.9
Nagantay sila sa lugar hanggang sumapit ang hating gabi.
12:07.4
Kabilugan ng buwan.
12:09.5
Bagamat hindi detalyado pero,
12:12.5
naaaninag ni Tatay Basilio ang lugar.
12:16.6
May dala sila noong maliit na lampara na nilagay sa malaking lata.
12:21.5
Ito ay upang hindi mamatay ang ilaw dulot ng hangin nun.
12:26.0
Isa-isang sinusuri ang puntod kung saan,
12:28.8
doon inilibing ang sanggol.
12:32.0
Wala kasing detalya sa eksaktong puntod,
12:35.1
maliban na lamang kung saan nakalagay yon.
12:39.2
Kasabay ng mga huninang kulisap,
12:42.4
langit-ngit ng puno,
12:45.8
at hagapas ng mga dahon,
12:48.7
kinikilabutan noon si Tatay Basilio
12:51.3
ng masipatan ng basang puntod.
12:55.7
Kagad sinuri ng Lolo ang pangalan.
12:58.8
Pasitabi po kasi ang bahaging ito ng kwento.
13:03.6
Bukod sa nakakarima-rima,
13:08.7
Alam ni Lolo ang pangalan ng bata.
13:12.0
Nagtanong ito kay Karya.
13:15.0
Yung mamasamasang puntod,
13:17.6
nakumpirma kagad na ito na ang sanggol.
13:21.1
May nakatirik na kandilang itim.
13:24.4
Nagulat si Lolo at kaagad sinabing may nagsasagawa o manonang ritual.
13:28.8
Galing umano ito sa mangkukulam.
13:33.8
Ayon kay Lolo'y hindi na maipagkakaila na totoong may mutya ang labi.
13:39.7
Maging ang mangkukulam umano ay nagkaroon din ng interes dito.
13:45.5
Mabuti na lamang sa mga sandaling yun,
13:48.4
wala ang mangkukulam na yun.
13:51.6
Malamang ang sadya lamang nito ay ang pagkakarga at pagpapalakas ng puder.
13:56.3
O hindi naman kaya'y bagay.
13:58.8
Ibalak kunin ang isang parte din ng katawan ng sanggol.
14:02.4
Pero hindi ang tuway-tuway.
14:05.8
Pusibling ang mata ng bata.
14:08.7
Dahil ang mata ng ganitong sanggol,
14:11.7
napakabisa kapag ginamit ito sa pantok o sa palipadhangin.
14:18.3
At dahil hindi pa gaano matigas ang simento,
14:22.0
madali lamang itong nabutasan ni Lolo si Kel gamit ang silsil nun.
14:28.8
bulag sa kanila ang napakabahong amoy.
14:32.3
Masahol pa sa nabulok na isda.
14:36.0
Nasuka pa si Tatay Basilio dahil alam niyang galing ito sa labi mula sa loob ng puntod nun.
14:45.3
Hindi pala ito imbalsamado?
14:47.8
Sambit ni Lolo si Kel.
14:50.4
Habang hinila ang puting tela,
14:53.3
nawari ba ito ang ginamit pang balot doon sa sanggol na yon?
14:56.5
Hanggang sa tuluyan na itong mailabas at tumuslipa ang kamay nang mawalis ang tela.
15:05.3
Nang tamaan ito ng liwanag mula sa lampara,
15:09.6
napatakip ng bibig si Tatay Basilio.
15:12.7
Habang si Lolo naman ay tiniis lamang ang nakakadiring bagay na yon.
15:18.7
Marahang inaalis ang tela
15:20.3
at dito ay nakita ni Tatay Basilio
15:23.5
ang kabuuan ng labi.
15:26.5
Nang hilakbot ang Tatay,
15:30.5
itim na ang katawan.
15:33.2
Pero nang mag-away ang paningin ng Tatay Basilio sa mata ng sanggol,
15:38.4
nakita niya na nakabuka lamang ang mga mata.
15:42.5
Sariwang-sariwa na animoy hindi patay.
15:46.9
Kinalabit niya si Lolo at sinabing ang mga mata,
15:52.4
Baka umanong magigtsanak na lamang ang sanggol na ito.
15:56.5
Sa pagkakataong yon ay nawala ang pagiging seryoso ng Lolo.
16:01.2
Hindi napigilang matawa kahit paman sa ganoong sitwasyon.
16:08.8
Anong sabi ko kanina?
16:11.7
Na maaaring ang pakay na mangkukulam ay mata, di ba?
16:15.3
Yan, nakita mo na.
16:19.7
Pangkulam ang mga mata ng sanggol.
16:24.6
Buedot umari ka dito at huwag ka magkakataon.
16:26.5
Huwag kang matakot.
16:28.3
Ikaw mismo ang kukuha.
16:30.9
Mga kalahating oras na lang.
16:36.2
Mungkahi ni Lolo nun.
16:39.0
Kagad namang nagdumili si Tatay Basilio.
16:42.4
Hindi niya umanong maatim na gawin ang pagkuha sa tuway-tuway na yon.
16:47.4
Bukod sa napakabaho,
16:49.9
nakakakilabot din umano.
16:53.3
Ang sabi naman ng Lolo ay walang mangyayari sa kanya.
16:56.5
Ang kukuha kasi ng motya ay yung mismong magtataglay nito.
17:02.1
Dahil kapag si Lolo ang kumuha,
17:05.0
si Lolo din ang masusubok sa kung anong nilalang
17:07.4
ang sakaling nakabantay sa sanggol na yon.
17:11.7
Mas lalong natakot si Tatay Basilio.
17:14.9
Panaibitaw pa ito ng mura
17:16.4
at ang sabi dapat hindi na lamang siya sumama nun.
17:21.8
Pinagalitan naman siya ng Lolo.
17:24.2
Matapos daw ng pag-uusap nila at nagkasundo,
17:26.5
ay aatres na lamang dahil natakot si Tatay Basilio nun.
17:32.4
Nangulit pa umanoon ang malaman kung ano talaga ang motya
17:35.2
at kung saan kukunin.
17:39.4
nabahag na lamang bigla.
17:43.1
Nakaramdam ng pagkahiya noon si Tatay Basilio.
17:46.7
Kung kaya naman nilabanan niya na lamang ang takot at pandidiri nun.
17:51.6
Siya na ang nakabungad ngayon sa sanggol at
17:53.7
inaantay niya ang hudyat ni Lolo si Kel.
17:56.5
Nakita ni Tatay Basilio si Lolo na wari ba'y agresibo nun.
18:02.8
Nakahawak pa sa tangkil na itak na animoy may pinaghahanda ang tagain.
18:09.0
Ito naman ang mas lalong nagpatinde ng tensyon ni Tatay Basilio.
18:13.6
Hanggang sa maya-maya pa,
18:16.2
ay may naulinagang mahinang tinig ang Tatay.
18:21.2
Tunugbiik na wari patungo sa kinaroroonan nila nun.
18:28.6
Tanong ni Tatay Basilio sa Lolo.
18:31.3
Ang sabi naman ng Lolo ay huwag na umanong pansinin.
18:35.7
Basta pagsapit ng alas dose,
18:38.8
simulan na umano kaagad
18:40.3
ang dalawang tuhod ng batang iyon.
18:44.6
Tumangu lamang si Tatay bilang pagsangayon.
18:48.5
Malamig man ang simoy ng hangin pero si Tatay ay pinagpapawisan.
18:53.6
Paulit-ulit niyang tinititigan ng mga mata ng bata.
18:56.5
Para daw kasing gumagalaw iyon.
19:00.3
At wari sumisipat sa kanya.
19:03.7
Pinapapikit pa ito ng Tatay pero dumidilat ng kusa ang mga mata.
19:09.0
Tapos ay may nararamdaman si Tatay Basilio sa bibig
19:11.9
na wari ba'y humihinga umano ang bangkay ng sanggol na iyon.
19:19.0
Tay, hindi ko na kaya ito eh.
19:24.4
Muin na lang tayo tay.
19:25.2
Uwi ka pa ni Tatay Basilio nun.
19:29.1
Ang sabi ng lolo ay natural lamang daw yan dahil palapit na ng palapit ang alas dose.
19:35.7
Kapag wala daw ang bantay ng nilalangang sanggol,
19:39.4
maaaring may sasapi umano sa bata.
19:42.9
Yun ay upang hadlakan sila sa pagkuha ng mutsa.
19:46.9
Pero sa tingin lamang niya yun.
19:49.3
Pero posibleng mangyari lalot may pahiwating ng labi nun.
19:55.2
Yung tinig, parami ng parami.
19:59.4
Hindi lang tinig na wari-biik.
20:02.5
Meron ding hele na animoy galing sa nagsusumamong kaluluwa.
20:08.4
Maliban pa dyan ay may humahalakak din at umeeko pa ito.
20:14.1
Makinig ka sa akin.
20:16.4
Sa oras na makuha mo ang dalawang tuway-tuway.
20:20.2
Tumakbo ka ng mabilis hanggat makakaya mo.
20:27.0
Kapag nakatawid ka,
20:31.0
Pero kapag naabutan ka,
20:33.9
maaaring may mangyaring hindi maganda sa'yo.
20:38.7
Alam mo naman siguro ang nangyari sa atin nung kinuha ko ang mutsang krus ng batis, di ba?
20:44.0
Asahan mong ganun din ang mangyari dito.
20:47.4
Ang hindi ko lang alam,
20:49.5
kung mas masahol pa ba doon.
20:53.3
Lalo't nararamdaman umanoon nila,
20:55.6
na may umaaligid na sa kanila.
21:00.4
Maliban pa dyan ay may mga lamang lupa din.
21:04.6
Aristo dapat umano sila.
21:07.6
Diyas minutos na lamang.
21:15.3
Kapag bumuka daw ang bibig ng sanggol at dumipa ang kamay niya,
21:20.1
hudyat ito na oras ng kunin ng tuhod.
21:23.5
Si lolo na umanoon na siya,
21:24.9
ang bahala sa pagligpit sa labi.
21:28.0
Basta tumakbo lamang
21:29.2
nang mabilis si Tatay Basilio.
21:32.9
ang kanyang tangan.
21:34.7
Kaya maaari niyang protekta ng sarili
21:36.9
kung sakaling may bubungad
21:38.7
sa kanilang nilalang.
21:42.2
si Tatay Basilio.
21:45.2
Dahil bukod sa wala pa itong tangan,
21:48.3
wala pa rin itong karunungan.
21:51.7
Inihanda na ni Tatay Basilio
21:53.4
ang kanyang patalim at nakaumang
21:55.3
na rin ito sa may tuhod.
21:57.9
Ilang saglit lamang ay biglang
21:59.5
gumalaw ang mga paa at mga kamay
22:03.4
Dumipa ito kasabay ng pagbuka
22:05.3
ng kanyang bibig.
22:08.1
Pagkatapos marinig ni Tatay Basilio
22:10.3
ang hudyat na kunin
22:11.3
ng mutya na iyon.
22:13.6
Kaagad inalis ng Tatay
22:15.2
ang tuhod ng sanggol.
22:19.0
ang dalawang tuway-tuway,
22:21.2
ay walang sabi-sabing tumakbo
22:23.1
ng mabilis si Tatay.
22:25.5
Walang pinatutunguhan
22:29.1
Paekis-ekis at nagkabanggabangga
22:31.3
pa sa mga puno nun.
22:37.3
pansin ni Tatay Basilio na tila ba
22:39.3
may sumusunod sa kanya.
22:42.1
Saglit niya naman yung sinipat
22:43.7
at ganoon na lamang
22:45.5
ang pagkagulat nito.
22:48.0
Dahil ang sumusunod
22:50.1
ay tila ba parang dambuhala
22:55.5
Sumisisid-sisid pa ito
22:57.1
sa kanya at dama ni Tatay
22:59.1
Basilio ang malakas na hangin
23:01.0
na likha ng pakpak nito.
23:05.3
si Tatay Basilio nun.
23:09.4
sinusundot niya rin ang nilalang
23:13.4
Hanggang sa nakarating na siya
23:16.5
kaagad nakatawid sa kabila.
23:19.6
Dito na huminto ang Tatay
23:22.9
sandaling yon ay tinatanaw niya
23:24.6
ang kabilang banda ng ilog na yon.
23:29.8
Wala din siyang nilalang
23:33.4
Pero ganoon na lamang
23:35.0
ang pagkawindang ng
23:38.9
Dahil may lumundag sa kanyang
23:40.8
harapan na galing
23:42.9
sa may himpapawid.
23:45.8
Alam niya sa sarili niya
23:47.0
na ito yung sumusunod sa kanya kanina pa.
23:50.1
At yun ay walang iba
23:54.6
Naglakad ito palapit sa kanya
23:56.5
habang unti-unting tinitiklop
23:58.6
ang malapad na pakpak.
24:01.6
Nag-anyong tao ito.
24:08.0
Walang pag-aalin lang
24:09.2
ang hinarang ni Tatay Basilio
24:10.9
ang kanyang patalim.
24:13.2
Pinag-aralan niyang maigi
24:14.7
kung anong gagawin sa kanya ng nilalang.
24:19.1
tuluyan itong nakalapit nun.
24:21.3
At kahit madalim,
24:22.9
naaaninag ni Tatay Basilio
24:26.1
ang detalye na mukha nun.
24:31.6
May malaking bibig.
24:33.9
Singkit ang mga mata
24:35.1
at nakausli ang noo.
24:38.3
Nagsalita ang babae.
24:41.8
ay ibigay umanaw sa kanya
24:46.5
Dahil kung hindi,
24:49.4
si Tatay Basilio.
24:52.2
Umatay niya si Tatay Basilio.
24:53.7
at sinipat ang lugar
24:54.7
kung saan siya tatakbo.
24:57.5
Yung takot ni Tatay
24:58.7
ay napalitan ng pagkainis.
25:01.5
Papano ba naman kasi
25:02.6
naniwala siya kay Lolo si Kel
25:04.9
na pagkatapos makatawid sa ilog,
25:09.7
Pero ng mga sandaling yun,
25:14.8
Muli namang nagsalita
25:18.5
na ibigay sa kanya ang mutiha.
25:21.3
Pero nang laban si Tatay Basilio,
25:24.8
napakasukal ng lugar
25:26.3
at wala siyang matatakbuhan
25:30.7
Hinambahan niya ng pagsaksak
25:33.5
Pero napakabilis nitong gumalaw.
25:37.5
Nakakaiwas ka agad
25:38.7
at gumaganti sa kanya
25:39.8
ng pagsakmal nun.
25:42.7
Kaswal lamang ang pakikipaglaban
25:44.5
ni Tatay na aakalain mong
25:46.2
patas lamang sila
25:47.7
ng nilalang na ito.
25:50.3
Hanggang sa maya-maya pa eh,
25:52.9
napuruhan ng Tatay Basilio
25:54.7
ang tagiliran nun.
25:57.1
Dahil lang mabilis itong kumabig
25:58.8
at lumayo sa kanya.
26:01.5
Sinundan niya ang nilalang
26:02.8
pero bigla na lamang itong
26:04.2
naglaho sa dilima.
26:07.5
Napaupo si Tatay sa bato
26:08.9
at napapaisip na hindi naman pala
26:11.6
mababagsik ang aswang.
26:13.7
Taliwas sa kanyang narinig sa Tatay
26:15.7
na bukod sa mabilis sa mga ito
26:19.1
Hindi bumalik si Tatay Basilio
26:25.8
Sa halip ay umuwi na lamang siya
26:29.0
Pero nang makarating sa tahanan
26:30.8
ay naroroon na ang lolo si Kel.
26:34.7
Nakadikwatro pa umano ito
26:36.0
habang nakabungad sa hagdan.
26:38.8
Nakangiti na wali tuwang-tuwa
26:40.5
habang nakikita si Tatay Basilio nun.
26:45.4
hindi magandang biro yun tay ah.
26:48.3
Sabi mo sa akin kapag
26:49.1
nakatawid ako ng ilog,
26:50.2
ligtas na ako ah.
26:54.0
Sumunod din yung aswang sa akin?
26:56.8
Bulalas ni Tatay Basilio nun.
26:59.8
Ay naman kay lolo,
27:01.9
natural umano na makakatawid
27:05.2
Hindi naman bantay ang aswang sa muti.
27:08.3
Kung lamang lupa pa
27:09.7
ang nakahabol sa kanya,
27:11.8
siguradong mapapahamak siya nun.
27:14.7
Pero dahil nakatawid nga si Tatay
27:16.5
ay ligtas naman ito.
27:19.0
sa oras kasi umano na makatawid dito,
27:23.7
ang bisa ng mutya na yon.
27:27.3
Nakita niya umanong aswang
27:28.8
at maiging ang hinamak siya nito
27:31.9
nang masubukan niya umano kaagad
27:33.7
ang bisa ng gamit ng mutya na yon.
27:38.5
Hindi ba umano nagtataka si Tatay nun?
27:42.2
Naguguluhan si Tatay Basilio nun.
27:45.1
Hanggang sa nagpatuloy sa pagsasalita si lolo,
27:51.0
ang aswang daw ay hindi kayang matapatan
27:53.5
ng isang normal na tao lang.
27:56.6
Pero dahil may taglay na tangan
27:58.1
si Tatay Basilio,
28:00.6
nagawa niya itong maungusan.
28:04.1
Dinukot ni Tatay Basilio
28:05.6
ang dalawang mutya sa bulsa.
28:08.4
Nanlaki ang kanyang mga mata
28:09.9
dahil umuusok umano yon.
28:13.2
Parang sobrang init
28:14.5
pero hindi siya napapaso.
28:16.0
Hanggang sa maya-maya pa'y nawala na lamang
28:22.3
Tumingkad ang kulay ng dalawang mutya.
28:27.2
Nagsabi si lolo na hahawakan niya umano ito.
28:30.7
Nang mahawakan ay sinabi nitong malakas ang karga.
28:35.3
Isa umano ito sa tangan na hindi na kinakailangan pang dasalan.
28:40.5
Natural na umano sa mutya ng yon
28:42.1
ang lakas na hindi kukupas.
28:45.4
Ang pangalakas na hindi kukupas.
28:46.0
Ang problema nga lang umano
28:47.1
kapag ginamit ito sa masama
28:50.1
lulukubin ng kasamaan
28:52.7
ang buong pagkatao ni Tatay.
28:56.2
Napakadelikado umano nito
28:58.7
huwag umanong paghiwalayin
29:01.2
ang dalawang tuway-tuway na yon
29:02.9
dahil walang visa ang isa
29:05.6
kung walang isa nun.
29:09.6
Muling nagtanong si Tatay Basilio
29:11.3
kung anong visa nito
29:13.2
kung ano ang abilidad
29:15.4
na kayang ibisa nito.
29:16.0
Kung ano ang ibigay nito sa nagmamayari.
29:21.7
hindi umano ganun kadali magkaroon ng sakit
29:25.5
ang merong tangan ng tuway-tuway.
29:29.3
Yung kabal umano kung alam ni Tatay
29:31.7
pampatibay ng katawan.
29:35.4
Maaaring tablan ng baril
29:36.9
itakat kung ano pa
29:38.6
pero hindi ganoon kalakas ang pinsala nun.
29:44.7
Pagtiwala lamang umano
29:45.8
sa gamit at dapat ay may sapat na tapang.
29:49.9
Sa pagpapatuloy ni Lolo
29:51.9
kapag nawalan umano ng tiwala
29:54.6
sa gamit ay mawawala
29:56.7
kahit gaano kahina ang katunggali.
30:00.9
Sa oras na mapangunahan
30:02.8
kusang bababa ang visa ng mutya.
30:07.5
Ang pagkatakot o anumang agam-agam
30:11.7
na walang tiwala sa gamit.
30:14.0
Pero kapag buo ang paninigman
30:16.8
Kahit gaano kalakas ang kalaban
30:18.8
ay hindi matitibag
30:20.8
ang sino mang nagtataglay ng mutyang iyon.
30:23.8
Maliban na lamang kung ang katunggali.
30:26.8
Alam ang kahinaan ng gamit.
30:29.8
Isa pang visa umano ng mutya
30:31.8
ang kakayanan nitong kumilatis ng tao.
30:34.8
Maging ang mga bagay na mahirap ipaliwanag
30:37.8
matutukoy ito ni Tatay Basilio.
30:42.8
Napangiwi ng bibig si Tatay Basilio.
30:44.8
At ayon sa kanya ay parang hindi naman
30:46.8
kapanipaniwala ang mga sinabi ni Lolo.
30:49.8
Pero maring sinabi nito
30:52.8
na pwede umanong subukan ni Tatay Basilio ang mutya
30:55.8
kung mahipagdududa pa ito.
31:00.8
Tumayo ang Lolo at naglakad patungo sa likuran ng bahay.
31:04.8
Pinasunod naman ito ni Tatay Basilio.
31:07.8
Nilagay sa sangkala ng dalawang tuway-tuway na iyon.
31:11.8
Maya-maya pa ay narinig ni Tatay Basilio.
31:13.8
na nagmumuni-muni ang Lolo.
31:17.8
Hindi na kaila sa kanya na nag-uurasyo nito.
31:23.8
Tinagtad ang dalawang mutya.
31:26.8
Nanlaki ang mga mata ng Tatay.
31:29.8
Kitang-kita niyang hindi man lamang nagalusan ng tuway-tuway.
31:33.8
Tumatalbog ang itak.
31:36.8
Matapos noon ay kinuha ng Lolo ang lampara.
31:40.8
Sinindihan ang mitya at pagkatapos noon,
31:42.8
ay itinapat ang isang tuway-tuway sa usok na iyon.
31:47.8
Sa maniwala man kayo o sa hindi,
31:50.8
hindi man lamang tinatamaan ng usok ang tuway-tuway.
31:55.8
Ayon pa kay Lolo si Kel,
31:57.8
ang pagpapausok ang isa sa pinakamabisang paghilatis sa tangan kung buhay ba o hindi iyon.
32:06.8
Nakikita mo naman, di ba?
32:08.8
Tingnan mo ang usok.
32:10.8
Hindi man lamang nangitim ang tuway-tuway.
32:13.8
Medyo mabaho nga lang.
32:16.8
Hugasan mo ito pagkatapos.
32:18.8
Amoy patay pa eh.
32:21.8
Ayon pa kay Lolo, para makumbinsi umano talaga si Tatay,
32:26.8
ay kunin niya yung bato sa paanan ni Lolo noon.
32:30.8
Itapat niya umano sa usok noon.
32:33.8
Nang ginawa ito ni Tatay ay bigla na lamang nangitim ang batong iyon.
32:38.8
Makikita niya na umano ang kaibahan.
32:42.8
Pagkatapos nito ay,
32:44.8
nagpaalam na si Lolo na magpapahinga na umano siya.
32:49.8
Hindi nakapagsalita si Tatay Basilio.
32:52.8
Napapailing na lamang ito sa sobrang mangha.
32:55.8
Totoo at hindi siya maaaring magkamali sa kanyang nakita.
33:00.8
Ibang iba talaga ang presensya ng Mutianon.
33:04.8
Naalala naman ni Tatay Basilio yung labi.
33:07.8
Natanong niya sa Lolo kung anong ginawa niya dito.
33:12.8
Ang sabi ni Lolo, ibinalik niya sa himlayan pero,
33:16.8
kinuha na niya ang mata at itinago iyon.
33:20.8
Baka kasi makuha ito ng mangkukulam.
33:23.8
Babalikan pa daw niya iyon kinabukasan para selyuan ang simento.
33:29.8
Baka naman kasi tangayin umano ng aso ang bangkay,
33:32.8
lalo ba't bato lang ang itinabon niya sa butas na iyon.
33:37.8
Makalipas ang ilang araw,
33:40.8
wari bang nagkaroon na ng malalim na interes ang Tatay Basilio sa karunungan.
33:45.8
Kung noon ay binabaliwala lamang niya ito,
33:49.8
ngayon ay nagmistula na rin siyang parang si Lolo.
33:53.8
Kung ano-ano na lamang ang tinatanong,
33:56.8
particular na sa buhay na salita.
33:59.8
Ang sabi naman ni Lolo si Kel,
34:02.8
ilang orasyon lang ang kailangang matutunan ni Tatay Basilio.
34:07.8
Dahil ang tangan niya hindi naman literal na ginagamitan ng orasyon.
34:13.8
Buwan ang lumipas,
34:15.8
unti-unting natutuklasan ni Tatay Basilio ang bisa ng gamit.
34:19.8
Totoo ang mga sinabi ng Lolo si Kel.
34:22.8
Maniwala man kayo sa hindi,
34:25.8
sinubukang hiwain ni Tatay Basilio ang kanyang paa.
34:30.8
Napangiti na lamang ang Tatay noon dahil hindi siya nasugatan.
34:35.8
Hinaasa niya pa ang patalim para makasigurado pero hindi talaga tumatalab noon.
34:43.8
Bakit hindi mo ilagay sa sangkalan yung kamay mo at ito,
34:47.8
tadtarin mo yung kamay mo gamit yung itakong may karga?
34:51.8
Hindi ako nagbibiro.
34:53.8
O, para talagang maging buo na yung tiwala mo sa gamit mo.
34:57.8
Sambit ni Lolo si Kel noon.
34:59.8
Bigla namang natawa si Tatay Basilio.
35:02.8
Natuwa siya sa mukha ni Lolo.
35:05.8
Umandar kasi ang kapilyuhan noon.
35:08.8
Huwag na tay, malay niyo maputol.
35:11.8
Maigisigong kumuha kayo ng tuba dahil gusto kong makipag-inuman sayo.
35:16.8
Nagulat lamang si Lolo si Kel noon gawa ng hindi naman umiinom si Tatay.
35:21.8
Ang sabi naman ni Lolo ay papayag siyang makipag-inuman dito
35:26.8
kapag sinubukan ni Tatay na tagain ang kamay niya.
35:30.8
Nahamon si Tatay Basilio sa mga katagang iyon.
35:33.8
Lalo pat dagdag ng Lolo ay wala daw tiwala si Tatay Basilio sa kanyang gamit.
35:38.8
Kung kaya naman kinuha niyang itak, nilagay ang kanyang kamay sa sangkalan at kaagad bumwelo ng pagtaga.
36:03.8
Pagkakataon si Lolo sa mga katagang iyon.
