01:08.2
Yung mga nakapansin, parang ang dami raw, ano, estudyante galing from mainland China dito sa Cagayan.
01:15.0
Cagayan province, medyo malapit po siya sa Taiwan.
01:18.2
So may mga nag-raise po ng alarm.
01:20.1
Di ba tayo dapat mabahala dahil ang dami bilang estudyante coming from,
01:24.6
mainland China, dito sa Cagayan?
01:27.0
Kaya ano ba importansya ng Cagayan?
01:28.5
Pag-uusapan po natin yan.
01:30.0
And of course, ilalagay din po natin sa konteksto yan.
01:32.6
Kasama kaya yan, doon siya tinatawag na influence operations ng China?
01:36.3
O baka naman napaparunin lang iba sa atin.
01:39.4
So ngayong gabi po, I decided to invite a security analyst.
01:43.0
So talagang isa po siya sa mga tumututok sa issues na yan.
01:45.9
Pero bago ko po siya ipakilala sa inyo, ipapakita muna ako sa inyo.
01:49.2
You can check this online, no?
01:51.0
Pero ako nakita na pag-aaral, ang pangalan niya ay China Inspection.
01:57.1
Ang nagsagawa po nitong pag-aaral na ito ay isang civil society organization
02:01.5
na ang pangalan ay Double Think Lab.
02:05.5
Nareport na rin po ito sa The Economist.
02:08.0
And medyo interesting po yung mga lumabas na resulta rito.
02:12.4
So ano ba itong China Index na ito?
02:15.2
Nakalagay sa kanilang website,
02:16.5
This is an initiative by Double Think Lab,
02:19.8
a civil society organization devoted to studying the malign influence.
02:24.6
of digital authoritarianism.
02:27.8
So pinag-aaralan nila yung extent ng
02:31.1
impluensya ng China
02:32.6
across the world,
02:34.6
across different countries.
02:36.1
Kasama po dyan yung Pilipinas.
02:37.7
So babanggitin ko po yung ilang mga findings nila
02:40.2
o yung ranking ng Pilipinas pagdating dyan.
02:42.9
So nakalagay sa kanilang website,
02:45.0
to address the challenges posed by the People's Republic of China's
02:49.0
evolving overseas influence,
02:51.9
Double Think is facilitating
02:53.4
China and the world.
02:55.4
A global network that supports knowledge sharing,
02:57.9
capacity building,
02:59.3
and collaboration toward international advocacy
03:01.9
among civil society.
03:04.4
Ngayon ano po ba yung mga sinuri
03:05.7
nung China Index na ito
03:08.6
pagdating po rin sa impluensya ng China
03:10.5
across the world,
03:12.8
across different countries.
03:13.9
So meron po silang sham na domains,
03:19.6
Ang minasure nila,
03:20.7
gaano ba kalawak yung impluensya
03:22.7
ng People's Republic of China's
03:22.9
ng People's Republic of China's
03:23.6
ng People's Republic of China's
03:23.7
ng People's Republic of China's
03:23.8
Pagdating po sa Akademia,
03:26.9
yun po yung pag-uusapan natin ngayon,
03:29.0
domestic politics,
03:43.0
puno tayo sa medyo exciting part.
03:45.2
Ano naman ba sa kanilang pag-aaral?
03:47.4
Again, this is called the 2022 China Index.
03:51.8
ang pinaka-reviewing,
03:53.8
pinakamalakas ang impluensya ng China sa Pakistan.
03:57.6
Number one po yung China.
03:58.9
Across the nine domains that I mentioned.
04:06.4
Ang Pilipinas po,
04:07.4
alam nyo kung pang-ilan?
04:11.0
Pagdating po siya sa overall score.
04:13.1
pag pinagsama-sama,
04:13.9
kinonsider yung nine na domains.
04:15.6
Ngayon, punta tayo sa domestic politics.
04:18.3
Pumangatlo po yung Pilipinas.
04:20.2
Number one ang South Africa,
04:22.4
number two ang United States.
04:23.6
Pangatlo ang Pilipinas.
04:25.6
Pagdating sa academia.
04:27.6
Ito po yung pag-uusapan natin ngayon.
04:30.6
number 27 lang ang Pilipinas.
04:32.6
Pagdating po dun sa academia domain,
04:35.6
which measures how the People's Republic of China State
04:38.6
attempts to restrict academic freedom by influencing or interfering
04:43.6
with the indexed countries' academic and educational activities.
04:47.6
Mukhang hindi pa naman tayo umakabot sa ganon.
04:49.6
Pagdating naman sa impluensya ng China,
04:50.6
pagdating sa military,
04:52.6
ito po, yung domain na yun,
04:53.6
ito, gauges the bilateral military relationship
04:56.6
between the People's Republic of China and the country,
04:59.6
including China's efforts to influence local military personnel.
05:05.6
Diba, I think in the past,
05:07.6
nagkaroon pa tayo ng parang,
05:09.6
paano ba, exchange program ba?
05:11.6
I forgot what you call that, no?
05:13.6
Under the previous administration.
05:15.6
Ang Pilipinas dito sa military,
05:17.6
panglabing isa, eleventh.
05:19.6
Sa foreign policy, number 31 ang Pilipinas.
05:24.6
Ito po, this measures the People's Republic of China's
05:28.6
economic leverage dun sa bansa na yan,
05:31.6
and how this is used to influence economic policy
05:34.6
or corporate behavior in ways that favor
05:38.6
the People's Republic of China.
05:40.6
Alam niyo ba ang Pilipinas kung pang ilan?
05:45.6
Katabla po ang, ay, pang lima, tama.
05:50.6
Tapos, law enforcement,
05:52.6
measures how law enforcement cooperation between
05:55.6
China and the index country
05:58.6
regarding its nature and extent of PRC-related
06:02.6
criminal activity doon sa bansa.
06:04.6
Pilipinas, number four.
06:06.6
Anyway, nilatag ko po yan para mas may konteksto
06:08.6
yung pag-uusapan natin.
06:09.6
So, ipapakilala ko na po yung ating guest ngayong gabi.
06:12.6
Pag-uusapan natin, ito.
06:14.6
What's with the influx of Chinese students in Cagayan?
06:17.6
Yung makakausap po natin,
06:19.6
taga dyan po sa probinsya na yan.
06:21.6
So, talagang mas malalim ang kanyang stake pagdating dyan.
06:25.6
So, I'd like to welcome to our program
06:28.6
si Dr. Chester Cabalza.
06:32.6
Siya po ang founding president
06:34.6
ng International Development and Security Cooperation.
06:38.6
Thank you for joining us, Chester.
06:41.6
Magandang gabi, Christian,
06:44.6
at sa lahat ng mga tagapakinig at nanonood sa iyo.
06:48.6
Alam kong sikat na sikat itong FACS Asia.
06:51.6
Maraming sumusumaybay talaga dito.
06:54.6
I'm really happy to be in your program.
06:58.6
Salamat, Chester.
07:00.6
Thank you for joining us again dito sa FACS First.
07:03.6
Hindi tayo FACS Asia.
07:07.6
Si Chester, batang-bata yan.
07:10.6
Pero malalim ang karanasan niyan.
07:13.6
Hindi kami nagkakalayo ng edad niyan.
07:17.6
Ano ba itong issue pagdating dito sa influx?
07:21.6
Talaga ba dumami yung estudyante dyan sa Cagayan?
07:25.6
Narinig ko yung aming mayora kanina
07:29.6
at sinasabi niya hindi doon naman 4,000 plus
07:33.6
na ikinakalat nung isang politiko doon sa amin,
07:37.6
kundi mga 400 lang.
07:39.6
Nasa hundreds lang daw yung mga bagong estudyante.
07:45.6
can we still consider that as an influx?
07:48.6
We have to remember na yung Cagayan,
07:52.6
we have reputable universities doon.
07:54.6
So, lalong-lalong na yung Tuigarao,
07:56.6
kung saan ako ipinanganak at lumaki at nag-aaral hanggang high school
08:00.6
bago ako nagpunta ng Maynila,
08:03.6
maraming magagaling na eskwelahan doon.
08:06.6
Nag-pro-produce po sila ng mga top-notchers din
08:09.6
in different fields in the country.
08:14.6
not so recent, we have also foreign students.
08:17.6
Karamihan dito galing sa India, South Korea, Africa.
08:21.6
Pero yung mga Chinese, medyo dumami sila.
08:25.6
Especially nung nagkaroon ng EDCA sites.
08:29.6
Siguro yun yung medyo development doon sa nangyayari.
08:34.6
Nakakabahala ba itong pagdagsa ng mga Chinese students?
08:39.6
Of course, looking at the geopolitical
08:42.6
at saka yung security complex ng situation,
08:46.6
it could be possible.
08:48.6
Dahil pag pinag-uusapan natin yung security, national security,
08:53.6
tinitignan natin ito as something red flag.
08:56.6
Kasi alam naman natin yung China,
08:59.6
meron tayong hindi pagkakaintindihan
09:01.6
when it comes to the strategic problem natin with them.
09:07.6
Hindi naman kalaban si China pero talagang ang problema natin sa kanila,
09:11.6
yung ating territorial and maritime security.
09:16.6
So yun ang ating mga tinitignan doon.
09:19.6
At least i-establish mo natin yung facts.
09:22.6
Although hindi pa natin alam kung totoo rin yung 400 na yan
09:25.6
versus the 4,000 that was initially reported.
09:27.6
So kailangan pa rin natin makita yung records.
09:30.6
But be that as it may, talagang 400 lang pinagbabasihan natin.
09:35.6
Pag-uusapan nga natin yung konteksto yung binabanggit mo.
09:37.6
Talaga ba mas dumami sila?
09:40.6
Nung nagtayo ng additional EDCA sites dyan sa inyong probinsya?
09:46.6
Well, ang sinasabi ng mga taga sa amin,
09:50.6
nagkaroon ng MOA, yung Mutual of Agreement.
09:56.6
Legitimate naman yung pag-MOMOA.
10:00.6
Remember, mayroon ka rin sister cities.
10:03.6
Ito ay kung me wearing as the hat of security analyst here,
10:08.6
matagal na ginagawa kasi ng China itong soft power din nila.
10:15.6
There was a time gusto nilang magtayo ng Confucius Institute.
10:21.6
Lumapit sila nung full-time pa ako sa National Defense College.
10:25.6
Nilapitan nila ako, registrar ako at professor ako doon.
10:28.6
Nilapitan nila ako at gusto nila magtayo ng Confucius Institute.
10:32.6
Medyo tumanggi kami because of the national security implication.
10:36.6
But just the same, in the past administration,
10:39.6
meron pa rin nakalusot na dalawang Chinese scholars na students namin doon.
10:43.6
Lumapit sila sa iba-ibang reputable universities in Metro Manila like
10:52.6
Nakapagtayo sila ng Confucius Institutes doon.
10:56.6
At pati na rin sa Angeles City.
11:00.6
So yun yung mga pinuntahan nila.
11:02.6
For me, itong MOA na nakikita natin sa kagandaan,
11:05.6
is just a form of that soft power.
11:11.6
Yung people to cultural engagements na ginagawa nila.
11:14.6
They have to do it in such a way na yun yung way nila to penetrate.
11:20.6
Sa salita ng mga intelligence community, yun yung form of infiltration.
11:25.6
Yun nga kanina dinidiscuss ni Christian yung different domains.
11:31.6
And one of which is the academe.
11:33.6
Kasi napakadaling gawin yun.
11:36.6
You just put up some MOA, tapos magpadala ka ng mga estudyante.
11:42.6
Siyempre, ang tanong during conflicts na nakita natin in our world history and war history,
11:48.6
minsan ginagamit talaga yung mga estudyante for infiltration, to get information.
11:57.6
And sometimes they wear the hat of spy using the concept of espionage.
12:03.6
So, ganun yung nakikita nating konsepto dito.
12:08.6
Medyo nahuhuli lang yung video mo, Chester. Pero malinaw naman yung audio mo.
12:15.6
Bogi pa rin. Huwag kang magalala.
12:17.6
Salamat, salamat.
12:19.6
Nagiiwal lang yung video.
12:20.6
Nangyayari din sa akin yan. Problema ko rin minsan yan eh.
12:23.6
Anyway, so tama yung binanggit ni Professor Chester.
12:26.6
So, in history, this is one of the ways to conduct espionage.
12:30.6
Kumbaga, pasok ito sa spy craft.
12:32.6
Kaya tinitina na natin from that lens.
12:36.6
I think especially during the Cold War, naging problema rin yan ng mga American universities,
12:41.6
yung infiltration coming from the Soviets through the academe.
12:44.6
So, yun ang isa sa mga pinapangamahan natin dito.
12:47.6
So, my question is, what can we do about it?
12:50.6
Kasi pwedeng perfectly legal yung pagpasok nila.
12:53.6
Pero what can we do about it para hindi naman tayo mabiktima kung sakali man na this is a form of infiltration?
13:02.6
Okay, very good question.
13:04.6
One, of course, this is a national security issue.
13:08.6
Hindi lang ito problema ng local government natin.
13:11.6
So, ano yung dapat gawin?
13:13.6
One is to screen all the students coming into Tugigirao or in Cagayan for that matter.
13:21.6
Be it Indians, Chinese, Koreans. Para alam natin, para walang racist policy dito.
13:28.6
Secondly, we have to get information.
13:30.6
We have to get information also from the Bureau of Immigration.
13:34.6
Kasi sila yung nagpapapasok at nagpapalabas.
13:37.6
Para malaman natin kung 400 nga ba talaga o 4,000 yung pumasok.
13:43.6
And pangatlo, the proper documentation from Department of Foreign Affairs.
13:49.6
Kasi syempre yung mga passport, visa, sa kanila kinukuha yun.
13:53.6
Hindi natin alam kung saan sila dumaan, kung via Manila ba sila or via Taiwan.
14:00.6
Kasi syempre may mga iba-ibang key points or via Santa Ana.
14:05.6
Kasi nga meron dalawang EDCA sites doon.
14:09.6
And the province of Cagayan, kung titignan natin, very strategic yung location niya.
14:17.6
Kaya dalawang EDCA sites yung nilagay nila doon.
14:19.6
It's a strategic location for aerial and maritime domains.
14:26.6
Yun ang nakikita natin.
14:28.6
And I think lastly, we have to...
14:30.6
Post also the significance of national security sa mga local politicians natin.
14:38.6
Lalong-lalo na next year, midterm elections natin.
14:42.6
So kinakailangan maintindihan nila itong konsepto na ito.
14:45.6
Lalong-lalo na na meron tayong mga balibalitan na pinapasok na nga tayo ng mga mainland Chinese dito sa Pilipinas.
14:55.6
Okay. Pagdating naman dun sa academic institutions.
14:58.6
Of course, we don't want to...
15:01.6
What we are trying to avoid this is to have a witch hunt.
15:06.6
Baka naman unfair din dun sa mga talaga ang gusto silang mag-aral.
15:09.6
Especially if this is under the concept or the policy of internationalization.
15:13.6
Ginagawa naman niya ng maraming universities in the Philippines.
15:17.6
Pero siyempre, nandun yung national security issue or implication dahil nga meron tayong problema with China.
15:22.6
Dahil sinasakot basically ng China yung ating bakuran.
15:27.6
On the part of educational institutions, what can we do? What they can do? Or what should they do?
15:33.6
Kasi I think meron naman silang paraan para malaman kung talagang pumapasok yung mga yan.
15:38.6
Diba? They can do some background check when it comes to these students enrolling in their universities. Diba?
15:46.6
Okay. Tama yun. One is of course, ako kasi meron akong chance to study abroad also.
15:54.6
May kit yung pinag-exam ako ng mga IELTS.
15:58.6
Requirement kasi yun for the medium of instruction.
16:01.6
Eh yung mga professors naman sa kagayan universities hindi naman siguro fluent yan in Mandarin, no?
16:07.6
So most likely ang medium of instruction is English.
16:11.6
So ito bang mga Chinese nationals nito fluent ba in English? Bumasa ba sila ng mga aptitude nila sa mga ganitong mga pagsisuri?
16:21.6
Yun yung isang parameter natin.
16:23.6
Secondly, ano yung mga courses na kinukuha?
16:27.6
O ano yung mga ino-offer ng mga universities na ito para maka-attract sila ng mga Chinese students?
16:34.6
Para maintindihan natin na kasi alam ko sa mga Indians ang mga mabenta ng mga courses sa kanila yung medicine.
16:43.6
Magagaling yung medicine programs. Sciences talaga. Ganon din with the Koreans.
16:50.6
So I don't know with the Chinese kung ano yung mga kinukuha nila ng mga courses.
16:54.6
Dapat din natin malaman. Pero alam ko may mga fora ngayon sa kagayan in different universities to address this, no?
17:03.6
For the sake of transparency.
17:07.6
Yun ang pabalita na, no? Kasi naman unfair din, no? Tinitinan ko yung mga news reports.
17:12.6
May mga ibang balita na sinasabi may mga nagbabayad doon ng 2 million?
17:16.6
I mean, anong basis doon na hindi naman pumapasok in exchange for what? Diploma ba? O para makapasa sa isang kurso?
17:23.6
Ano yung pinanggalingan nun?
17:25.6
Well, naging bulong-bulungan din na naging problema dahil na of course, no?
17:33.6
One of the components doon is yung attendance nila. And of course, the decrease that they wanted to take, no?
17:42.6
Pwede rin kasi nating isipin na yun nga, yung language barrier yun naging isang problema natin.
17:49.6
And secondly, how would they pass?
17:52.6
How would they pass the exams kung hindi naman sapat yung kanilang mga language proficiency, no?
18:02.6
Because of course, no? Alam naman natin, huwag na tayong magpanggap na hindi magkakaintindihan yung mga nasa klase
18:10.6
o yung mga teacher and student kung hindi naman pareho yung mga lingwahe na ginagamit nila, no?
18:16.6
So, I guess, of course, no? One of, perhaps, para pumasa sila.
18:22.6
Or if not, to get, to obtain the degree is just pay it, no?
18:29.6
Yan yung mga nakikita natin mga ano doon, mga pieces of evidence.
18:34.6
Na hindi naman mahirap maalaman, no? Kasi ano yan, eh?
18:38.6
Ano nga, siya pa rin itatanggi rin ng mga nagbigay ng ano, ng grado, no?
18:43.6
Pero sa school setting, ano yan, eh? Kung mga maliitang mundo, alam nila, eh? Diba?
18:47.6
Kasi, kunwari, kaklase mo, hirap mag-Inglis.
18:50.6
Eh, paano nakapagsubmit, kunwari, ng thesis? Diba?
18:54.6
That's my indicator, eh.
18:56.6
Alam mo, kwento ko na lang, no? Nung nasa tinitingnan ko yung thesis nung isang Chinese student sa NDCP noon.
19:06.6
Ako, parang mahilo-hilo ako doon sa pagkakasulat. Eh, hindi ko maintindihan. Bakit ganun?
19:12.6
Of course, because of our treaty obligation, kailangan pumasa siya. Kaya talagang pumasa, no?
19:19.6
Hindi, kasi may treaty obligation, foreigner kasi, eh. Mahirap yung pag-local talagang babagsak siya, no?
19:26.6
So, the point is, of course, no? Yung quality education also. Yun yung point natin dito. Over quantity, no?
19:36.6
Hindi yung dami o yung revenue na makukuha, no? Hopefully, ang gusto natin dito ay itaas yung antas ng edukasyon, no?
19:45.6
I'm very proud of the universities in my province.
19:48.6
Gusto ko nga na mag-rank din sila sa world universities or even mag-top ten man lang sila sa Pilipinas, no?
19:55.6
Walang problema sa ganun, no? Ang punto natin dito is they have to select also the best of the best, no?
20:03.6
Yun ang gusto natin i-indicate dito sa pag-uusap na ito, sa diskurso na ito.
20:09.6
O, tinan din natin yung isang aspect nito kasi binabasa ko. May balita naman, quoting Cagayan Governor Manuel Mamba saying,
20:16.6
na wala naman daw threat.
20:17.6
Na wala naman daw threat coming from the students from China, yung pagpasok nila sa probinsya.
20:22.6
And in fact, sabi niya, based on this report, this could boost the province's economy.
20:30.6
Pero kung 400 ang pinag-uusapan natin, kung totoo man yung numero na yun, ganun ba kaanay yan? Ganun ba kalaki talaga yan?
20:36.6
Especially, paramihan yung multiplier effect yan, di ba? Uupad yan niya, pwede man yung bahay, di ba?
20:43.6
Yung iba dyan, may negosyo.
20:45.6
May mga nag-i-employ ng mga local residents.
20:52.6
And at the same time, may mga bigger and greater value pa yan. Hindi lang ito baro-baro yan na nakikita natin.
21:01.6
For sure, may mga iba pang value added doon dito sa usapan na ito.
21:09.6
But, of course, it's really hurtful na nakasentro ngayon yung area.
21:14.6
Nakasentro ngayon yung aming probinsya na napakatahimik na probinsya.
21:18.6
And all of a sudden, because of its geostrategic location, nasa kalagitnaan ngayon ng gulo na ito.
21:28.6
And sometimes, I'm also worried with my family members and relatives in the province.
21:35.6
Kasi itong revelation na ginawa natin, naiipit rin sila sa usapang politika doon sa probinsya natin.
21:41.6
I hope that local politicians will not be worried.
21:42.6
I hope that local politicians will not use this as a political agenda for the upcoming elections in the midterm elections.
21:52.6
Isipin nila yung greater value ng national security.
21:56.6
Kaya natin nilabas itong pag-uusap na ito para maintindihan nila na importante na ipinaglalaban natin yung sobrenya ng Pilipinas.
22:05.6
At importante na dahil sila yung local leaders dito, meron silang silbi at may value sila.
22:10.6
Pagdating sa sobrenya ng Pilipinas.
22:13.6
Totoo naman. Although hindi malayo mangyari yan.
22:16.6
Na gamitin itong issue na ito para dating sa politika.
22:19.6
Dahil malapit na yung election.
22:21.6
Next year, Mayo. Pero ang firing ng Certificates of Candidacy, October na this year.
22:26.6
Oo, October na pala.
22:30.6
Isa pang problema dyan sa kagayan, Chester. Sobrang init.
22:36.6
Ay oo, grabe. Alam mo kapag mainit.
22:40.6
Kaya siguro mainit yung issue dahil sobrang init sa Tugigarao.
22:43.6
Ang kwento nga sa amin, kapag mainit ang panahon, mainit na lang ang ngulo ng mga tao.
22:49.6
Oo, totoo yun. Kasi ilang years naku doon eh.
22:53.6
May init talaga. Kaya nga kagabi ang init ko doon eh.
22:58.6
Ang init ng pangalan ko doon sa aming probinsya.
23:02.6
Bakit? Marami nag-alit sa'yo dahil nagsalita ka about this?
23:05.6
Oo, ang dami. Pinagtatawag yung mga kapatid at mga kamag-anak ko.
23:09.6
At anak ko. Sobrang init talaga.
23:12.6
At maraming kong mausap na malalaking tao sa aking kagabi at kaninang umaga para lang dito sa usapin.
23:20.6
Sabi ko naman, why would I be afraid of kung ang sinasabi ko naman ay tungkol sa national security ng aking bansa?
23:29.6
Hindi. Tsaka this is something that has to be discussed. Kasi before we know it, nandyan na yung threat. O talagang kung sakaling totoo man. Hindi naman natin ginageneralize.
23:39.6
Pero siyempre nandun talaga yung pangamba. Hindi naman unfounded yung concern.
23:46.6
At saka maintindihan din nila yung geographic importance ng aming probinsya.
23:53.6
Paki-explain. Yan ang next question ko sa'yo. Gano'n baka importanteng kagayan dito sa sigalot, sa paghihit na ng People's Republic of China at saka yung Taiwan, yung Pilipinas for instance.
24:05.6
Tignan natin muna yung historical background.
24:08.6
Ano yung mga taga-Ateneo? Ano yung mga congregation yan?
24:16.6
Jesuits. Originally may Ateneo de Tugigarao. Meron kaming Ateneo de Tugigarao before.
24:24.6
Kaso nag-end siya. But the point is, ginamit during the historical period, during the American period, yung kagayan as a base going to China.
24:38.6
Kasi nga of course no, yung Spanish period, alam naman natin Christianity yung ating religion.
24:44.6
Very, yung Nueva Segovia na sa Lalo, isang EDCA site, yun yung capital noon sa Nueva Segovia.
24:55.6
Yun yung Northern Luzon na lumipat sa Ilocos.
24:59.6
So kami yung original na kabisera sa Norte during the Spanish period.
25:06.6
Before na ilipat sa Ilocos.
25:09.6
So after that, nilipat sa kagayan. So ganun ka, importante yung value ng region.
25:15.6
And also, nandoon yung biggest, largest river in the Philippines, yung kagayan river.
25:22.6
Importante rin ang kagayan sa kasaysayan ng Pilipinas dahil doon nahukay yung sinaunang tao, yung sinaunang Pilipino.
25:34.6
Yung tinatawag nilang Homo Luzonensis.
25:39.6
And also, doon nagmula ang unang palay sa Pilipinas.
25:46.6
Kasi nga agricultural yung kagayan, parang yan yung Egypt natin Nile River.
25:52.6
So yun yung historical importance niya.
25:56.6
Why all of a sudden naging strategic siya?
25:59.6
Well of course no.
26:04.6
is a regional center.
26:06.6
Region 2 kagayan valley.
26:08.6
Kasama ang mga probinsya ng Isabela, kagayan province, Batanes, and Quirino.
26:15.6
Siyempre, yung Batanes, yun yung pinaka-close to Taiwan.
26:20.6
Tapos yung kagayan, meron dalawang EDCA sites ngayon.
26:25.6
Plus yung Isabela, may isang EDCA site sa Gamu, fronting the Philippine Rice or Benham Rice.
26:33.6
So nakita ninyo yung chain of geographic importance ng aming probinsya.
26:39.6
Sa mga locals doon, siyempre hindi nila maintindihan dahil itong mga probinsya na ito nagre-rely sa agriculture.
26:48.6
Hindi siya kasing yaman compared ng mga ibang probinsya na nakikita natin na malapit sa Metro Manila.
26:56.6
So we rely our economic value sa agriculture.
27:02.6
So ibig sabihin, kinakailangan pa namin ng ibang resources.
27:06.6
Nakita ngayon ng China na pwede silang makapasok to invest.
27:12.6
That's the reason why...
27:15.6
Economic yung kanilang front.
27:19.6
Kaya meron tayong economic coercion dito sa Pilipinas.
27:23.6
Itong mga banyagang Chinese, nag-i-invest sila.
27:27.6
Kasi yun yung way nila para ma-determine.
27:31.6
Ma-deter din yung mga ibang lahi katulad ng US.
27:37.6
Kasi si US medyo mabagal din umaksyon actually pagdating sa...
27:42.6
Pag kanilang pag-i-invest doon sa key strategic locations.
27:48.6
It could be possible dahil economic competition din.
27:52.6
Remember that number two world economy right now ang China at mas malapit sila.
27:59.6
Sa mga ibang media interviews ko, nasasabi ko rin yung economic coercion na ginagawa ng China.
28:08.6
Hindi lang sa Pilipinas.
28:10.6
May makausap akong European diplomats katulad nalaman sa Germany.
28:16.6
Natatakot sila dahil ang may hawak kung kumukontrol sa water system nila mga Chinese.
28:21.6
Daladala ko yung mga estudyante kong mga senior military students noon sa Spain.
28:26.6
Natatakot sila at sinasabi nila,
28:28.6
the Chinese are buying us.
28:30.6
Binibili nila yung mga key properties doon sa Madrid at sa Barcelona.
28:35.6
Ganun din yung mga French.
28:37.6
May napanood akong documentary sa Netflix lately.
28:41.6
Yung may hawak ng General Motors.
28:43.6
Mga Chinese na sa US.
28:45.6
So in other words, they're everywhere even in our country.
28:48.6
So hindi siya exception.
28:50.6
Lalong-lalo na may lumalabas ngayon na statistics in Southeast Asia
28:55.6
that 9 out of 10...
28:57.6
Southeast Asian countries rely to China.
29:00.6
So parang tayo na lang yung talagang lumalaban sa China
29:05.6
because of course yung bad experience natin sa kanila
29:09.6
because of what we're doing in the West Philippine Sea.
29:12.6
Of course hindi natin tinatanggap yung kanilang aggression,
29:18.6
yung kanilang pambabastos sa hindi pagkilala ng naipanalo nating Hague ruling
29:25.6
because of course ang gusto natin magkaroon ng rules-based orders.
29:29.6
Yun yung China challenge right now ni China.
29:31.6
And at the same time, to get the hearts and minds of the Filipinos and of the locals,
29:38.6
eh yun nga yung pag-infiltrate nila sa mga iba-ibang probinsya,
29:43.6
lalong-lalo na doon sa strategic provinces na tingin nila makakatulong doon sa national objectives nila
29:50.6
para mas madali nila masako.
29:54.6
Ang Pilipinas, remember doon sa sinasabi ni Sun Tzu na
29:59.6
it's easy to conquer a country that is not shattered.
30:04.6
Yung hindi wasak.
30:07.6
Kasi ang gumagawa sa pagwasak ng mga bansa,
30:11.6
eh mga Western countries that's the style of the West, nakita natin yan sa World War I, World War II,
30:16.6
and of course in the current Russia, Ukraine war, typical Western style yung pagwasak.
30:22.6
The Chinese way is,
30:24.6
how to contain them.
30:26.6
How to contain a country by using political and economic coercion.
30:31.6
So ganun yung ano.
30:32.6
Na minsan, hindi maintindihan ng mga local politicians natin.
30:37.6
Akala nila, oh pera ito, investment ito, no?
30:41.6
Makakatulong ito sa ating probinsya at the expense of sovereignty of the country.
30:47.6
So ganun yung nagiging problema na.
30:50.6
Tsaka ginawa rin naman ito ng China elsewhere, di ba?
30:53.6
Tapos ito yung population, talaga na mas maraming tao.
30:56.6
Eventually hindi lang assimilation yung nangyayari.
30:59.6
Parang largely nadadelute mo yung culture dun sa lugar na yun.
31:03.6
Eventually kayo yung nagiging dominant.
31:05.6
So that's one of the ways, no?
31:07.6
So mahirap siya makita agad eh, di ba?
31:11.6
Until such a time, kinakailang pag-usapan.
31:15.6
Ngayon ramdam nila, no?
31:17.6
People, leaders in my province are so emotional right now.
31:22.6
Kasi nga nadadrag sila.
31:24.6
But napansin natin, napag-uusapan na ngayon.
31:28.6
Which we have not seen in the past, no?
31:31.6
At sana maintindihan nila yung strategic value ng probinsya.
31:34.6
At of course, no?
31:37.6
Dapat talagang pag-usapan ito dahil nga medyo hindi rin naman naranasan ng probinsya ito in the past.
31:48.6
Eto, pero baka kasi akala.
31:50.6
Baka masyadong advance in discussion when it comes to EDCA.
31:55.6
Sige natin ng konting basic, no?
31:57.6
Para makasunod yung lahat ng nanonood.
31:59.6
Pati na yung mga trolls.
32:04.6
EDCA, Enhanced Defense Cooperation Agreement.
32:06.6
We have that with the United States.
32:08.6
So under Bongbong Marcos, nagdagdag ng apat na additional EDCA sites, no?
32:13.6
At tama ba dalawa ron sa kagayan?
32:15.6
Una-una, ano ba yung importance itong EDCA?
32:17.6
At bakit gigil na gigil ang China dito sa EDCA?
32:20.6
And pangatlo, sorry, tuhugin ko na.
32:23.6
Bakit naglagay ng EDCA sites diyan sa kagayan?
32:29.6
Well, of course, no?
32:31.6
One, i-contextualize natin, no?
32:37.6
Bakit sa kagayan.
32:38.6
One, I think, is yung how to protect the northern horizon, no?
32:43.6
Yung corridor natin.
32:45.6
Kasi napaka-open ng...
32:48.6
We know what it is.
32:49.6
We know what happened in the West Philippine Sea, no?
32:52.6
Nagkaroon ng contestation of power.
32:56.6
At the same time, nag-agawan base ng mga ano doon, ng mga isla.
33:01.6
Eh ayaw natin maranasan yan sa mga iba pang teritoryo natin.
33:06.6
Sa north naman, Batanes, kagayan, going up to Taiwan, alam naman natin right now na there is also a debate.
33:18.6
Whether or not Taiwan should reunify with China or papano makuha uli ng China si Taiwan.
33:26.6
Kasi sa kanilang pananaw, Taiwan is a renegade province.
33:33.6
Pero sa pananaw ng mga Taiwanese, no, we're not.
33:37.6
We're a democrat country.
33:39.6
Although may napuntahan akong forum last week na very emotional yung mga Pilipino.
33:47.6
Na in a way pro-US na sabi nila sa mga Taiwanese.
33:53.6
Don't you owe an explanation to the world?
33:57.6
Why you brought a lot of issues in the South China Sea?
34:03.6
Because of your invention of the 11-dash line?
34:07.6
Kasi sila nga naman talaga yung nag-umpisa nung 11-dash line na nagkagulo na dahil sa kumintang, no?
34:13.6
Yung government nila.
34:15.6
At kinopia yun ng mainland China ng mga communists.
34:18.6
At ginawa nilang 9-dash line.
34:20.6
Yung 11-dash line na yan, nakipag-negotiate haggle for many decades yung Vietnam.
34:27.6
Kaya nabawasan ng tatlo.
34:29.6
Last year, iniba ng China yung mapa nila.
34:32.6
Naging 10-dash line.
34:34.6
Nag-aalit si India.
34:35.6
Nag-aalit yung mga South East Asian countries.
34:38.6
At tinuhog na rin nila hanggang Taiwan.
34:40.6
So, ibig sabihin, paiba-iba yung mga dash nila.
34:43.6
Na na-debunk na actually dun sa 2000 Hague ruling natin.
34:47.6
Na yun ang pinaglalaban natin.
34:50.6
Continuation nung istorya ko.
34:53.6
Yung Isabela naman, of course, no?
34:55.6
Importante rin yung role nila kasi nga nakatapat sila doon sa Philippine Rise.
35:01.6
So, importante natin maintindihan bakit nagtayo ng dalawang EDCA sites doon.
35:07.6
Which of course, no?
35:09.6
Kasama ito doon sa defense pact natin with the Americans, no?
35:12.6
Sinasabi kasi doon sa Mutual Defense Treaty na kapag may armed attack.
35:19.6
1951 kasi ito, no?
35:21.6
Yung armed attack na yun, land-based pa lang noon.
35:24.6
Hindi pa nila pinag-uusapan yung maritime, yung iba pang domain like cyber and space.
35:32.6
Kaya, yun doon na nagtatalo.
35:34.6
Kailan ba ginagamit ang Mutual Defense Treaty?
35:38.6
Sinasabi nung mga ibang analyst din ako.
35:41.6
Mga analyst din sa US.
35:43.6
Sabi nila na actually nangyayari na ngayon.
35:48.6
Kaya nga nandito kami, no?
35:50.6
Kaya nga tumutulong kami.
35:52.6
Pero kung titignan din natin yung mga critical analysis, actually medyo sabi nila eh bakit na nahimik kayo nung 2012?
36:02.6
Dapat nga in-invoke na yung Mutual Defense Treaty.
36:05.6
Panahon ni Obama yun.
36:07.6
Dapat nga in-invoke na yung Mutual Defense Treaty nung panahon ni Trump because of the 2019 ramming, no?
36:17.6
Eh bakit tumahimik kayo?
36:19.6
So, itong si Biden naman medyo mas matindi yung clarity niya sa South China Sea.
36:25.6
Kasi nga nag-trilateral meet, very pronounced yung kanyang Indo-Pacific Economic Framework.
36:33.6
Pero ang problema, mananalo ba ulit siya?
36:36.6
This November, tatagal ba siya sa pwesto?
36:39.6
O babalik ulit si Trump?
36:41.6
So, ganun lumawak yung diskusyon doon sa MDT, Visiting Forces Agreement at sa EDCA sites.
36:49.6
Nakita nila yung potential ng Northern Luzon kasi kailangan natin i-safeguard din yung Northern Corridor natin.
37:00.6
One is, of course, yung senaryo na nakikita is baka magkaroon ng...
37:06.6
Force Reclaim of Taiwan.
37:10.6
Pag nangyari yun, magkakagyera, siyempre ang takbuhan ng mga Taiwanese at yung mga ibang lahi na nagtatrabaho sa Taiwan,
37:19.6
lalo lalo na rin yung mga OFW natin, ang unang bugso ng mga refugees sa Batanes at sa Cagayan.
37:30.6
Kaya napaka-importante na meron tayong forward base.
37:34.6
Meron na tayong mas interoperable base na para kung nangyari lahat itong mga hindi magandang panaginip natin, handa tayo.
37:46.6
Kaya nga yung gera, nire-rehearse din. Kaya nga meron tayong konsepto ng wargaming.
37:53.6
Ire-rehearse mo para kung mangyari man yan, handa ka. Kesa naman sa mangyari siya at hindi ka handa, ang dali-dali nilang pasukin yung bansa mo.
38:04.6
Kaya nga, garit na garit ang China dyan. Sabali kita ng exercises.
38:10.6
Oo. Nga pala, yung mga EDCA sites na yan, operational na? Kung hindi pa, kailan ba yan? Kunwari nga sa Cagayan.
38:16.6
Actually, last year, bumisita ako sa Lalo. Yung Lalo Airfield is an international airport, yung size niya. Pero this was acquired because of the PPP, yung Public Private Partnership.
38:32.6
Nung nandoon ako, meron ng runway. Pero sa aerodrome facilities, hindi pa siya ganun ka-modernized and sophisticated.
38:44.6
Nagpunta ako doon sa naval base sa Santa Ana. Yun yung parang Subic. Sumikat yan noon dahil doon nga yung tambakan ng mga imported cars.
38:59.6
Pero ngayon, ang nagpapatakbo doon, yung...
39:02.6
Anak ni Enrile, si Madam. Siya yung hepe ngayon doon ng Cagayan Economic Zone.
39:13.6
Maganda yung dagat. May konting facilities rin. Pero kaya rin niyang mag-berth ng submarine. Pero medyo maliit pa. It needs further ano.
39:28.6
Kaya nga sabi ng Amerika, mag-iinvest sila.
39:32.6
Mag-invest sila doon sa mga EDCA sites. Sa Batanes naman, alam ko merong tinatayong port right now doon. Somewhere in Mavulis Island.
39:43.6
For me, kasi ilang beses na rin ako nakapunta ng Batanes. Kailangan talaga yun kasi prone talaga. Itong areas in Cagayan Valley, prone siya sa natural disasters.
39:53.6
Lahat ng mga malalakas na bagyo dumadaan sa amin. In Batanes, in Cagayan, of course, in Sabela.
40:00.6
Talagang ano yan, daanan talaga yan ng natural calamities. Kaya for me, hopefully multi-role din yung kanilang gagamitin mga facilities dyan.
40:12.6
It's not only for in preparation for war, but most likely for natural disasters. Kasi nga prone talaga yung region namin sa super typhoons, tsunami.
40:27.6
At kinakailangan mag-respond talaga.
40:30.6
Itong ating armed forces because of the HADR, yung Humanitarian Aid and Disaster Relief Operations.
40:39.6
Okay. Maraming salamat, Professor Chester Cabalza, para sa isang malalim at very, very insightful na analysis dito sa issue na pinag-uusapan natin.
40:49.6
Ingat kayo dyan, and sana huwag na mag-arid sa iyo mga kababayan mo.
40:52.6
Maraming salamat.
40:54.6
Kinagawa mo ng mga patriotic duty mo ngayon.
40:56.6
Okay, mga tagalagayan mo, huwag kayo mag-arid kayo, Chester.
40:59.6
Napakabait na tao po yun, alam niyo naman siguro. Mukha kang sacristan eh, oh.
41:03.6
Balit talaga eh, inaabay niya si Chester eh.
41:06.6
Oo nga eh. Anyway, maraming salamat, Christian, at sa lahat ng mga sumasabaybay sa iyong programa. Okay? Thank you very much.
41:15.6
Ingat ka, ingat ka. Ingat. Sige. Salamat, salamat.
41:19.6
Yan po si Dr. Chester Cabalza, nakausap po natin. Okay. Ano, kamusta ba?
41:27.6
Dapat pinag-uusapan natin. Okay. Ano, kamusta ba? Dapat pinag-uusapan natin. Okay. Ano, kamusta ba? Dapat pinag-uusapan natin. Okay. Ano, kamusta ba?
41:28.6
Dapat pinag-uusapan natin. Okay. Ano, kamusta ba? Dapat pinag-uusapan natin. Okay. Ano, kamusta ba? Dapat pinag-uusapan natin. Okay. Ano, kamusta ba? Dapat pinag-uusapan natin. Okay. Ano, kamusta ba? Dapat pinag-uusapan natin. Okay. Ano, kamusta ba? Dapat pinag-uusapan natin. Okay. Ano, kamusta ba? Dapat pinag-uusapan natin. Okay. Ano, kamusta ba? Dapat pinag-uusapan natin. Okay. Ano, kamusta ba? Dapat pinag-uusapan natin. Okay. Ano, kamusta ba? Dapat pinag-uusapan natin. Okay. Ano, kamusta ba? Dapat pinag-uusapan natin. Okay. Ano, kamusta ba? D
41:58.6
napapag-usapan niya. Napakatahimik kasi niya.
42:01.7
Pero dapat tinatanong
42:03.1
siya eh. Yung role niya dyan sa
42:04.5
yung role niya dyan sa appeasement policy
42:08.9
administration. Quiet siya ngayon eh.
42:15.6
Meron tayong ano.
42:16.9
Nakita niyo ba ito?
42:22.6
Si Pangulong Bongbong Marcos
42:24.7
ay pasok sa listahan ng Time Magazine
42:27.1
parating po rin sa
42:28.6
isang daan pinaka-influential na tao
42:30.6
sa buong mundo. Pasok siya oh.
42:35.4
Masaya. Nabarita niyo ba ito?
42:36.7
Di ba masaya sa mga balita eh?
42:38.8
Nakita ko. Basahin natin oh. May ikli lang
42:40.6
naman yung write-up coming from Time Magazine.
42:42.5
Sumulat si Charlie Campbell
42:49.4
At yung kanyang sinulat.
42:50.5
For Ferdinand Bongbong Marcos to make
42:52.8
history, he first needed
42:54.8
to rewrite his nations.
42:57.1
His dictator father plundered
42:58.8
billions of dollars from state coffers
43:01.2
and stood accused of grievous
43:02.9
human rights violations
43:05.4
until his ouster in 1986.
43:07.7
Bongbong's rise to the
43:08.9
Philippine presidency in 2022
43:10.7
was owed to whitewashing
43:13.2
his family legacy through clever
43:15.2
manipulation of social media.
43:18.0
Napaka-critical naman itong
43:19.3
write-up ni Charlie Campbell.
43:21.4
Eh, di ba sa ibang newsroom dapat hindi
43:23.0
ginagamit yung dictator?
43:26.6
censorship na nangyayari eh.
43:28.8
Second paragraph.
43:30.6
Matapang si Charlie ah. Sabi niya.
43:33.2
Yet Bongbong's desire to rehabilitate
43:35.2
the Marcos name has resulted
43:41.5
Hindi yung baka naisip nyo.
43:44.4
He brought technocrats
43:45.5
back into government,
43:46.9
steadied the post-pandemic economy,
43:48.8
and elevated the Philippines
43:51.3
on the world stage.
43:54.6
Elevated the Philippines on the world stage.
43:56.6
Sa bagay, kung galing ka naman
43:59.3
ng alim na taon ng Duterte
44:01.0
administration, kung saan yung pangulo
44:02.8
ng panahon na yun, eh,
44:04.8
mura ng mura, kung ano naman pinagsasabing
44:07.1
kababuyan at kabastusan,
44:10.5
improvement naman dihabak
44:12.8
itong nakikita natin
44:14.7
under Bongbong Marcos.
44:16.6
Last paragraph. Sabi ng Time Magazine
44:20.0
Bongbong has stood steadfast against Chinese aggression
44:22.9
in the disputed South China Sea
44:25.2
and bolstered the
44:26.6
his nation's alliance with the United States
44:30.4
quote, rising tensions in our
44:33.0
region and the world, as he said
44:34.9
last May. Tama naman.
44:37.4
Talagang naninindigan niya yun.
44:39.3
Si Pangulong Bongbong Marcos
44:41.3
dito sa agresyon na
44:43.0
ginagawa ng China dito sa
44:46.9
In particular, West Philippine Sea.
44:49.8
Yung mga nakakausap akong mga
44:51.0
diplomats and then mga eksperto
44:53.3
sinasabi sa akin,
44:55.1
dapat huwag na natin gamitin yung term.
44:56.6
na disputed to refer
44:58.8
to the West Philippine Sea.
45:00.6
Kasi meron lang ang desisyon yung
45:01.8
permanent court of arbitration ng 2016
45:06.6
hindi lang nga lang ginamit
45:08.2
nung Duterte administration.
45:11.6
Kaya nakikita ngayon
45:12.6
ang daming paghahabol na ginagawa
45:14.7
ng current administration.
45:16.1
Kasi halos iba sa uri.
45:18.0
Nung nakaraang administration yung landmark victory
45:20.5
na nakuha natin. Hindi po yan
45:22.5
sinetal yung territorial dispute.
45:24.1
Hindi po yan ang issue dyan.
45:25.5
Ang issue po dyan ay
45:26.6
yung maritime entitlements.
45:29.1
Sino ba may karapatan sa ganitong resources?
45:31.3
Ano ba yung tawag sa ganitong features?
45:33.5
Bato ba yan o isla?
45:35.1
Makakapag-generate ba yan ng 200 nautical mile
45:37.4
exclusive economic zone?
45:38.7
So doon po nilinaw yung mga maritime entitlements
45:43.1
Dyan sa West Philippine Sea.
45:46.8
China has no business being in our
45:49.1
exclusive economic zone.
45:50.9
Pero for some reason,
45:52.8
baka naman dahil sa salapi,
45:54.9
maraming pa rin mga pro-China propaganda.
45:56.6
Na talagang pilit na binabalok
45:59.1
to yung ruling na yan.
46:00.6
Anyway, balik tayo dito sa
46:04.1
ng Time Magazine naming
46:06.4
Bongbong Marcos as
46:07.7
among the 100 most influential
46:10.4
people in the world.
46:12.9
Tama ba? In the world to ano?
46:14.9
Many problems persist
46:16.7
including extrajudicial killings
46:18.8
and journalists routinely attacked.
46:21.3
But by trying to repair
46:24.6
Bongbong may reshape
46:28.4
Ano bang tingin niya?
46:35.0
Merong may troll dito.
46:36.7
Sampaling kita dyan eh Christian eh bobo mo.
46:39.2
Ano bang nasabi kong kabobohan?
46:40.9
Pasensya na po baka sobrang taas ang IQ mo.
46:43.2
Magkano bang bayad sa'yo?
46:44.9
Nakakahiya naman sa'yo.
46:47.6
Baka napakatalino mo.
46:49.3
Magpakilala ka nga kasi tinatakot mo ko na sasampalin mo ko.
46:52.1
Wala ka namang pangalan dito.
46:56.5
Block na natin itong si ako ito.
47:00.9
Gawalan siya ng bagong account no?
47:04.5
Tapang na mga ganyan eh.
47:11.2
But by trying to repair his family name,
47:13.5
Bongbong may reshape his country too.
47:16.1
Tinitingnan ko mukha bang balance yung ano.
47:17.8
Yung write up ng Time Magazine pagdating dito sa kasalukuyang administrasyon.
47:25.2
Hindi ba masyadong.
47:27.7
Para pag-usapan ito.
47:29.3
Para maging influential.
47:31.0
Medyo hindi ko na.
47:32.4
Medyo hindi yata ako sangayon din sa parte na sinasabi na elevated the Philippines on the world stage.
47:37.6
Eh malamang siguro sa dami ng biyahe mo.
47:41.4
Sa dalas ang biyahe ng presidente.
47:45.5
Basically attend.
47:47.1
Yung mga invitations na ganyan.
47:48.8
In the world stage.
47:49.7
E talagang dapat ma-elevate mo na yung Pilipinas sa world stage.
47:52.7
Kasi mukhang yun naman talaga yung target niya no?
47:54.7
Kasi yung pangalan ng mga Marcos.
47:56.0
Whether he like it or not.
47:57.4
Na-rehabilitate na rito sa Pilipinas eh.
47:59.3
Kung pagpabasihan niya po yung resulta ng 2022 elections.
48:07.2
So kailangan mo naman.
48:08.6
How do you rehabilitate the name of the Marcoses?
48:11.5
On the world stage.
48:14.7
Alam ng mga tao sa ibang bansa eh.
48:21.3
Kaya binanggit ng Time Magazine dito.
48:22.9
His dictator father plundered billions of dollars.
48:26.0
From state coffers.
48:28.0
Na dito sa Pilipinas eh.
48:29.7
Pilit na deny-deny.
48:35.7
Okay ba yung Time Magazine?
48:37.7
Baka masyadeng premature yan eh.
48:41.9
Ang pag-uusapan natin ay.
48:43.9
Ang pag-uusapan natin bukas.
48:45.3
Pag-uusapan natin no?
48:46.8
Merong interview na exclusive.
48:53.8
Kasi may interview sa isang vlogger.
48:55.6
Si First Lady Lisa Arneta Marcos.
49:00.9
Kung saan may mga binanggit siya tungkol dun sa kanyang relationship with Vice President Sara Duterte.
49:06.9
Well at least prangka yung First Lady.
49:08.6
Wala nang plastikan.
49:11.8
Ano yung sinabi niya?
49:16.6
Lisa Marcos ang VP Sara.
49:18.5
Bad chat siya sa akin.
49:21.2
Ataing ka ng rally kung saan tinatawag na banglag yung presidente.
49:27.8
Parang walang nangyari.
49:29.5
She crossed the line.
49:32.2
She crossed the line.
49:34.9
Interview din ng isang vlogger na.
49:40.3
Kilalang Pro Marcos.
49:43.9
Gano'n naman yun eh.
49:44.7
Hindi naman madaling magpa-interview yung mga yun eh.
49:46.7
Unless siguro tingin nila ay kaalyado na.
49:51.1
Walang problema ro'n.
49:52.8
Nadinig natin yung ano.
49:54.3
Nadinig natin yung.
49:55.8
Yung kanyang sentimiento.
49:57.8
Na mukhang legit no?
49:58.8
Mukha talagang natural.
50:01.0
Kasi isa nga sa mga tanong natin eh.
50:03.0
Sa dami ng banat ng Pamilya Duterte.
50:06.8
Dito kay President Bombo Marcos.
50:09.3
Pinabababa sa pwesto.
50:11.8
Ang kaalyado nilang si Pantaleon Alvarez.
50:14.4
Na mukha nag-apologize.
50:15.4
Dahil nadalaran doon siya ng kanyang emosyon.
50:17.4
Yan diba pinag-wi-withdraw yung military.
50:19.6
Sa kanilang pag-suporta dito kay Pangulo Duterte.
50:22.8
Si President Duterte.
50:24.7
Minura si Bongbong Marcos.
50:27.2
Most recently diba minura niya.
50:31.7
Hindi ka graduate.
50:33.7
Hanggang second year college ka lang.
50:37.2
Daming sinabi eh.
50:38.2
Against Bongbong Marcos.
50:39.7
Tapos yung dating human rights lawyer.
50:43.2
Ako po ay isa sa mga nabudol.
50:45.7
Kasama rin siya sa 31 million na nabudol.
50:49.7
Tingin niya nabudol siya ni Bongbong Marcos.
50:51.7
Pero hindi siya nabudol ng Duterte niya no?
50:54.7
Mukhang pinagtatanggol si Bongbong Marcos.
50:56.7
Kanina binabanatan ko no?
50:58.2
Alam niyo po dito sa facts first.
50:59.7
Nagpo-focus lang tayo sa facts.
51:01.7
And based on that.
51:02.7
We do a careful analysis.
51:09.7
Sa kabila nung lahat ng mga banat.
51:11.7
Ng Duterte family.
51:13.7
At ng kanilang mga kaalyado.
51:15.7
Against President Ferdinand Bongbong Marcos.
51:18.7
Yung Vice President.
51:20.7
Nandun pa rin sa gabinete.
51:22.7
Hindi pa rin umaalis.
51:25.2
Hindi pa napaka-weird nun?
51:26.7
Pwede mong sabihin na wala kang kinalaman doon?
51:29.2
Pwede bang no comment ka lang?
51:30.7
Eh lalo umating ka nga rin sa rally.
51:32.7
Kung saan binabalahura yung presidente.
51:35.7
Diba? Kasi kung vice president ka.
51:37.7
And you're appointed to the cabinet.
51:40.7
You're basically a member of the official family of the president.
51:43.7
Miembro ng kanyang gabinete.
51:47.7
Ganun ganun lang yun.
51:49.7
Magpa-plastikal lang kayo.
51:51.7
Eto naman si President Marcos.
51:53.2
Ba't hindi mo sibakin?
51:55.2
Baka meron pa siyang kinakalculate.
51:57.7
Baka mas delikado.
51:59.7
Pag sa kanya nanggaling yung open declaration of war.
52:02.2
As far as he and Vice President Sara Duterte are concerned.
52:06.7
Kasi yung declaration of war.
52:08.7
Definitely galing na yun doon sa tatay.
52:12.7
What more could you ask for?
52:13.7
Ilang PI pa ba yung kailangan niya madinig?
52:16.7
Para maging malinaw sa kanya.
52:20.7
Tsaka hindi naman mahirap siguro basahin.
52:22.7
Dinidistabilize siya nitong kanyang pinaritan sa pwesto.
52:27.7
Diba meron pang appeal lang.
52:29.7
Binanggit ko kanina from Pantaleon Alvarez na
52:32.7
Military, withdraw your support from the president.
52:37.7
Pero napaka seditious ang sinasabi niya ngayon.
52:40.7
Despite everything, si President Marcos ano yung sagot niya?
52:43.7
Diba nung tinanong siya sa FOCAP.
52:46.7
Nagtanong si Regine Cabato ng correspondent.
52:50.7
Nang Washington Post.
52:52.7
Tukol doon sa relasyon ni Bongbo Marcos sa mga Duterte.
52:55.7
Sabi niya, it's complicated.
52:57.7
Pero pagdating daw kay Vice President Sara Duterte.
52:59.7
Yung relasyon nila, ganun pa rin kung ano yung relasyon nila during the campaign.
53:04.7
Kaya telling po itong interview with Aliza Areneta Marcos.
53:07.7
Kasi ito at least mukhang she poured her heart out.
53:11.7
Hindi ito yung plastikan between politicians.
53:14.7
Ito yung talagang nararamdaman niya.
53:17.7
So again, tulad na binabanggit ko before.
53:19.7
This is good political theater.
53:21.7
Pero rating sa final analysis.
53:25.7
Ano bang pakinabang natin sa laban ng mga higanteng politiko na ito?
53:29.7
Ayusin niyo na rin yung trabaho niyo.
53:31.7
Hindi kayo puro kayo kalokohan.
53:34.7
Nangako kayo ng unity.
53:37.7
Yung sariling unity niyo hindi niyo nga mapanindigan.
53:40.7
Yan nga lang yung pinangako niyo hindi niyo pa magawa.
53:44.7
Kung sinasabi niyo yung trabaho lang kayo, ayusin niyo yung trabaho niyo.
53:48.7
Umari niya sa Department of Education.
53:50.7
Honestly, hindi naman talaga siya yung pinaka-competent na person to lead the Department of Education.
53:56.7
Pero yan ang binigay na portfolio sa kanya ng presidente.
53:59.7
Ayusin naman niya.
54:01.7
Kailangan natin ng isang tao merong vision and comprehensive understanding of the problems in basic education in the Philippines.
54:10.7
Kasi yan po isang kongkreto epekto niya.
54:13.7
Pag political accommodation, ang isang appointment,
54:16.7
sa isang napakalagang departamento,
54:20.7
magsasuffer po hindi lang yung kasalukuyang henerasyon eh.
54:23.7
Pati yung mga susunod na henerasyon.
54:25.7
All because of political accommodation.
54:28.7
So kung iba sa inyo sinisisi si Sara Duterte lang, dahil tingin niyo hindi siya competent to head the Department of Education,
54:34.7
isisisihin niya rin yung nag-appoint presidente.
54:37.7
Diba ito yung binabangit ko sa inyo isang araw?
54:40.7
Yan ang kulang sa atin kasi sa Pilipinas eh.
54:42.7
Yung focus on a culture of excellence at saka meritocracy.
54:46.7
Ay, hirap talaga no. Daming problema.
54:53.7
Daming problema na pinag-uusapan natin ngayong gabi.
55:00.7
Sa kabila nun, marami pa rin mga ano,
55:03.7
marami pa rin nga nagbubulag-bulagan.
55:08.7
Okay. Sige, tama na.
55:12.7
Tataas lang yung blood pressure ko.
55:15.7
Oo, may mga naghahanap dito kay Llamas. Ano ba ginagawa ni Llamas?
55:19.7
Kumakain po ng mansanas si Llamas.
55:22.7
Kumakain pa po siya ng mansanas.
55:26.7
O tama naman si Arnold Gambayan.
55:29.7
Fax ba ka mo? Estate tax first. O tama.
55:32.7
Diba? Hindi pa rin nagbabayad yung Pangulo eh.
55:35.7
Payanan niya yung eksekutory na hindi pa rin makapagbayad ng buwis.
55:39.7
Samantalang pinag-uusapan pa paano magre-raise ang additional revenues for the government.
55:45.7
Eh ganun talaga eh. What are we in power for?
55:49.7
Sorry tayo. Nasa Pilipinas tayo eh.
55:57.7
Interview mo kaya si First Lady? Nakaredy na tanong ko. Eh kung papayag.
56:02.7
Pero usually, I doubt it kung papayag magma-interview sa atin yan.
56:08.7
Ato, may mga babatiin tayo. Shoutout muna kay Pempe Santiago.
56:12.7
Pempe or Pempy Santiago.
56:15.7
Shoutout from Los Angeles.
56:22.7
Sorry ah medyo mala bumatok. Mailim.
56:25.7
Just came from night shift work in New York. Good morning everyone.
56:29.7
Ano bang trabaho natin dyan na Judico or Hudico?
56:33.7
Share naman dyan.
56:35.7
Tapos, uy happy birthday kay Ms. Digna King.
56:38.7
Maraming salamat din sa inyong super sticker. Happy birthday po, Ma'am Digna King.
56:43.7
Si Eleuterio Nangit.
56:45.7
Magandang gabi. Pakigreet naman yung mga anak ko na sina Lance,
56:50.7
Aseer, Chas, Edriel, Biel Angeline Nangit.
56:56.7
At ang aking may bahay na si Mrs. Rowena Nangit.
57:00.7
Sir Eleuterio, ang hirap iproduce ang pangalan ng mga anak mo. Bakit naman gano'n?
57:06.7
Anyway, binabati po natin ang buong Nangit family. Okay?
57:10.7
Ulitin natin. Take 2.
57:11.7
Galing sa inyong daddy. Okay?
57:13.7
Binabati po natin ang kanyang mga anak na sina Lance, Aseer, Chas, Edriel, Biel Angeline Nangit.
57:21.7
At ang kanyang may bahay na si Mrs. Rowena Nangit.
57:25.7
Maraming maraming salamat po.
57:27.7
Si Ma'am Virgie Lagamon watching from Toronto.
57:30.7
Sabi ni Rolly Navarro, I love the shirt. I need to get one.
57:36.7
Ito yung sinasabi ko sa inyo last week na meron na tayong lalabas.
57:40.7
Intay-intayin nyo lang.
57:43.7
Na colored version ng ating fax for shirt.
57:50.7
Sabi ni Mariam Mataak. Shoutout kay Mika Mataak.
57:54.7
Ang kanya pong only apo. Ayun po, Ma'am Mariam. Maraming salamat po.
57:58.7
Dea, maraming salamat din sa iyo.
58:00.7
And then kay Nikki Boy, Zopicar. Maraming maraming salamat po.
58:04.7
Baka makalimutan ko. Meron po ditong...
58:08.7
Isang shoutout po tayo.
58:11.7
Unang una, si galing kay Miss Edna Malana.
58:14.7
Sabi niya, damating na rin yung Trollbuster shirts na kanyang inorder. Maraming maraming salamat po.
58:19.7
Shoutout po kay Ma'am Cora Ignacio.
58:23.7
Binigyan ko siya ng Trollbuster shirt kanina. Tuwang tuwa siya at maganda raw ang fit.
58:28.7
Ay, salamat naman po, Ma'am Edna. Thank you very much.
58:30.7
Ito rin po, binabati natin ang ating kaibigan from Vienna, Austria.
58:36.7
Si Miss Volet Gerstil. Tama po pronuncation ko. Sorry ah.
58:42.7
Pinaalala sa akin ni Miss Aurora Villanueva na birthday niya po. Si Miss Volet.
58:48.7
Birthday niya sa Sabado. Kasama po siya rin sa mga nagpadala ng mga video greetings sa atin.
58:55.7
Ayan. Nga pala ito, reminder ko yan. Doon sa mga mahilig manood ng Facts First diyan.
59:01.7
Miski dito sa Pilipinas, tsaka rin sa ibang bansa. Kasi nagsimula ito nung nagpunta ako.
59:06.7
Nagpunta po tayo sa Sydney. Kailan ba ako nagpunta ng Sydney? Feb.
59:11.7
May mga na-meet tayong mga Facts First supporters doon. Tapos, yung kasama ko kasi, ano yun eh.
59:17.7
Magaling sa social media. Kaibigan ko from GMA7. Wala, tinuro lang niya. Sabi niya, o ito, videohan natin yung mga, yan yung nanonood.
59:26.7
So, nilabas namin sa Facts First. Baka yung nakikita niya siguro sa Facebook tsaka sa YouTube. Sila yung ano yung, yung nage-explain bakit sila nanonood, bakit nila sinusuportahan yung ginagawa natin.
59:36.7
So, nagsimula po yun sa Sydney. Tapos, sa Vienna, may nagpadala yung grupo nila, Miss Aurora. Tapos, may paparating galing po rin sa mga nanonood sa atin from Paris.
59:46.7
So, kung gusto niyo po magpadala ng gano'n para maging part din naman kayo, lalo nitong ating ginagawa. Kaya ano, you can send your vertical videos. Explain niyo lang, ano bang, ano ba na...
60:02.7
Teka, nawala yung ano ko.
60:06.7
Nawala ba yung ano ko, audio?
60:10.7
Nawala ba yung audio ko?
60:12.7
Nadilinig niyo na ba ako? Parang nawala kanina.
60:18.7
Ayan, kung gusto niyo magpadala ng videos explaining why you are watching our program, ano bang napapala niya rito kung meron man.
60:26.7
Ayan. So, padala niyo lang sa aking Facebook page. Same name naman, Christian Esguerra. Limitin niyo lang yung messenger.
60:33.7
Oo, nawala ko sandali.
60:35.7
Ang likot kasi ng kamay ko, napindig ko yata yung ano rito eh.
60:38.7
Anyway, sige, maraming maraming salamat po sa inyo.
60:41.7
And, nadilig niyo naman yung sinabi ko, no, regarding sa video.
60:47.7
Meron. Alberto, meron po itong white version.
60:52.7
Okay. Sige po, maraming salamat sa inyo. Kita kita po tayo bukas. Pag-uusapan natin bukas yung ano nga, si First Lady at yung sinabi niya na, ano, she crossed the line.
61:03.7
Referring to the Vice President.
61:05.7
Okay. Kita kita po tayo bukas. Ako po si Christian Esguerra. Maraming maraming salamat po sa inyo lahat. Good night.
